Kanser merupakan salah satu penyakit yang paling digeruni di seluruh dunia kerana ia boleh menyerang sesiapa sahaja tanpa mengira usia, jantina, atau latar belakang. Digambarkan sebagai “pembunuh dalam senyap”, kebanyakan kes yang dilaporkan tidak menunjukkan gejala pada peringkat awal, menyebabkan ramai pesakit hanya menyedari kehadirannya apabila ia sudah berada pada tahap yang lebih serius.

Menurut Kementerian Kesihatan Malaysia, hampir 250,000 kes kanser direkodkan antara 2017 hingga 2023, dengan kadar kematian meningkat kepada 14 peratus pada 2023, menjadikannya penyebab kematian ketiga tertinggi di negara ini. Antara sepuluh jenis kanser utama yang dilaporkan termasuklah kanser payudara (17.6%), kolorektal (14.1%), paru-paru (10.1%), limfoma (5.2%), hati (4.9%), prostat (3.8%), leukemia (3.7%), nasofaring (3.1%), korpus uteri (3.0%) dan ovari (2.8%). Artikel ini akan mengupas bagaimana sel kanser terbentuk, serta langkah pencegahan dan rawatan yang berkesan.

 

Apa Itu Sel Kanser?

Tahukah anda, badan kita terdiri daripada bertrilion-trilion sel? Sel-sel  seperti sel saraf, darah dan otot bekerja setiap hari untuk memastikan badan kita sihat dan dapat berfungsi dengan baik. Namun begitu, kadangkala ada sel yang berubah dan mula membiak dengan tidak terkawal. Sel yang tidak normal ini dikenali sebagai sel kanser.

Sel kanser dan sel normal mempunyai perbezaan yang ketara dari segi morfologi  dan fungsi. Sel normal mempunyai bentuk yang seragam, dengan saiz yang sekata serta sempadan sel yang jelas. Sebaliknya, sel kanser menunjukkan bentuk dan saiz yang tidak seragam (pleomorfik), dengan sempadan sel yang tidak ketara.

Pembentukan sel kanser boleh bermula di mana-mana bahagian badan manusia. Sel kanser membahagi tanpa henti, tidak mengikuti arahan badan dan boleh merebak ke bahagian badan yang lain. Sel-sel yang ‘nakal’ ini boleh membentuk ketumbuhan yang dikenali sebagai tumor.

Terdapat dua jenis sel kanser, iaitu sel kanser jinak yang dikenali sebagai benigna (benign) dan sel kanser ganas yang dikenali sebagai malignan (malignant). Sel kanser benigna menyebabkan ketumbuhan yang tidak berbahaya tanpa merebak ke bahagian lain badan. Contohnya fibroid dan lipoma. Walaupun tidak berbahaya, tumor benigna boleh menyebabkan masalah jika ia menekan organ penting dalam anggota badan.

Sel kanser malignan pula sangat berbahaya.  Ia membiak secara pantas dan boleh merosakkan tisu sekeliling. Lebih membimbangkan, sel ini boleh merebak ke bahagian badan lain melalui sistem peredaran darah atau sistem limfa dalam satu proses yang dikenali sebagai metastasis. Rawatan segera seperti kemoterapi, radioterapi atau pembedahan diperlukan bagi mengawal pertumbuhannya.

 

Apakah Punca-Punca Pembentukan Sel Kanser?

Sel kanser bermula apabila terdapat mutasi pada DNA sel.  Apabila mutasi berlaku, ia akan menyebabkan sel membahagi tanpa kawalan.

Mutasi boleh berlaku secara spontan atau disebabkan oleh pendedahan kepada bahan kimia berbahaya, radiasi, atau jangkitan virus tertentu. Selain itu, asap rokok, pencemaran udara, dan sinaran UV serta jangkitan seperti Virus Papiloma Manusia (HPV) dan Hepatitis B juga boleh meningkatkan risiko mutasi dan  menyebabkan kanser.  Pengambilan makanan yang diproses, tinggi kandungan lemak, gula dan garam, serta  berkolesterol tinggi seperti sosej, bacon, nugget kerap kali dikaitkan dengan peningkatan risiko kanser seperti kanser usus dan prostat.

 

Bolehkah Kanser Dirawat?

Kaedah rawatan kanser, bergantung kepada lokasi, saiz, dan tahap penyebaran sel kanser. Antara rawatan utama ialah pembedahan, kemoterapi dan radioterapi.

Pembedahan ialah kaedah membuang tisu kanser yang dijangkiti sebelum ia merebak.  Kemoterapi pula melibatkan penggunaan ubat khas untuk membunuh atau memperlahankan pertumbuhan sel kanser. Kadangkala, ubat kemoterapi boleh menyebabkan kesan sampingan seperti loya, keguguran rambut, dan keletihan. Selain itu, radioterapi menggunakan sinaran tenaga tinggi untuk memusnahkan sel kanser dan sering digabungkan dengan pembedahan atau kemoterapi bagi meningkatkan keberkesanan rawatan.

Keberkesanan rawatan bergantung pada jenis dan tahap kanser. Kanser yang dikesan awal lebih mudah dirawat. Contohnya, kanser tiroid dan testis mempunyai kadar penyembuhan tinggi, manakala kanser pankreas dan otak sukar dirawat. Tindak balas individu juga berbeza, ada yang sembuh sepenuhnya dan ada yang perlu rawatan berterusan. Walaupun tidak semua kanser dapat disembuhkan sepenuhnya, ramai pesakit dapat menjalani kehidupan berkualiti dengan rawatan yang tepat dan penjagaan kesihatan yang baik.

 

Disediakan oleh:

Dr Farizan Binti Ahmad

Jabatan Neurosains

Pusat Pengajian Sains Perubatan

Universiti Sains Malaysia