Geologi dikatakan berasal daripada perkataan Greek, iaitu ‘ge’ bermaksud Bumi dan ‘logos‘ yang bererti ilmu atau sains. Bidang ini merujuk kepada sains Bumi yang melibatkan kajian tentang planet ini, termasuk komposisi, struktur, bahan fizikal, sejarah serta proses pembentukannya.

Perkataan ‘geologi’ berasal daripada Bahasa Yunani, iaitu gê (Bumi) dan logos (ilmu). Istilah moden bagi bidang ini dipopularkan oleh Jean-André Deluc (1778) dan Horace-Bénédict de Saussure (1779), walaupun bentuk kata tersebut telah pun muncul dalam teks yang lebih awal.

 

Cabang-cabang Geologi

Geologi terbahagi kepada pelbagai cabang dan disiplin, antaranya sains bumi, geologi ekonomi, geologi kejuruteraan, geologi persekitaran, geoarkeologi, geokimia, geokronologi, geodetik, geomikrobiologi, geomorfologi, geofizik, glasiologi, geologi sejarah, geologi hidro, geologi marin, mineralogi dan paleoklimatologi.

Cabang lain yang turut penting termasuk paleontologi, petrologi, tektonik kepingan, sedimentologi, seismologi, sains tanah, pedologi, speleologi, biostratigrafi, geologi struktur dan vulkanologi.

Salah satu cabang yang semakin mendapat perhatian ialah astrogeologi. Cabang ini mengaplikasikan prinsip geologi Bumi kepada jasad lain dalam sistem suria. Kadangkala istilah khusus digunakan, seperti selenologi (kajian tentang Bulan) dan areologi (kajian tentang Planet Marikh).

Ahli geologi turut berperanan dalam menganggarkan umur Bumi, iaitu sekitar 4.5 bilion tahun. Mereka juga telah mengenal pasti litosfera iaitu lapisan luar Bumi yang tegar (kerak bersama bahagian atas mantel) dan terbahagi kepada plat tektonik. Selain itu, bidang geologi membantu menentukan lokasi serta mengurus sumber semula jadi seperti petroleum, arang batu, dan logam penting termasuk besi, tembaga, serta uranium.

 

Geologi di Malaysia

Geologi bukanlah bidang baru di negara ini kerana kerajaan lnggeris telah memperkenalkannya sejak sebelum merdeka lagi.

Malah, Jabatan Penyiasatan Geologi yang satu ketika dulu dikenali sebagai Kaji Bumi merupakan antara jabatan terawal ditubuhkan di negara ini. Hari ini ia dikenali sebagai Jabatan Mineral dan Geosains Malaysia (JMG) yang bernaung di bawah Kementerian Sumber Asli dan Kelestarian Alam.

Pada era kolonial, jabatan ini memainkan peranan penting kepada kerajaan Inggeris dalam meneroka sumber galian, khususnya bijih timah, demi kepentingan ekonomi mereka. Namun, seiring dengan perkembangan masa, bidang geologi berkembang lebih luas daripada sekadar perlombongan.

Dengan begitu banyak cabang, geologi kini menjadi bidang ilmu yang amat penting dan mempunyai pelbagai aplikasi. Pada masa ini, tumpuan utama meliputi geologi perlombongan, geologi persekitaran, geologi umum, geologi struktur dan geologi petroleum di mana kesemuanya berkait rapat dengan aspek ekonomi serta kelestarian persekitaran. Sebagai contoh, geologi kejuruteraan amat penting untuk menilai keadaan tanah dan batuan sebelum sesuatu projek pembinaan dilaksanakan.

Seorang penyelidik dari Penyelidikan Kejuruteraan Gempa Bumi Struktur, Universiti Teknologi Malaysia (UTM), Profesor Ir Dr Azlan Adnan berkata, pengetahuan manusia mengenai kekuatan gempa bumi pada masa ini amat penting sebelum membina bangunan atau sebarang struktur.

Beliau bersama beberapa rakan penyelidik telah berjaya menghasilkan alat Seismo-accelerograph untuk mengukur kecepatan tanah. Beliau berkata, bangunan di negara ini perlu dibina menepati piawaian yang ditetapkan bagi menampung beban dan ancaman gegaran.

“Selama ini, kita dapati bangunan dibina dengan reka bentuk menahan beban menegak tetapi, gegaran gempa bumi datang dari semua arah,” katanya.

Meskipun pusat gempa terletak ratusan kilometer dari negara ini, kesan gegarannya masih boleh mengancam bangunan dan struktur lain. Oleh itu, aspek ketahanan gempa perlu diambil kira dalam pembinaan, sama ada melalui penggunaan tetulang besi yang lebih kukuh ataupun dengan reka bentuk fleksibel yang mampu menyerap hentakan apabila gegaran berlaku.

 

Catatan Sejarah Menarik Mengenai Bidang Geologi

Antaranya, di China, Shen Kuo (1031 – 1095) membuat hipotesis tentang pembentukan daratan berdasarkan pemerhatian kepada fosil dalam lapisan geologi di gunung yang terletak ratusan batu dari laut. Beliau berpendapat bahawa daratan dibentuk daripada hakisan gunung dan bahan yang termendak daripadanya.

Georg Bauer (Georgius Agricola), telah meringkaskan ilmu tersebut kepada bidang perlombongan dan kajian logam pada 1556. Agricola (1494-1555) menulis secara sistematik mengenai perlombongan dan pencairan. la meliputi subjek seperti tenaga angin dan kuasa hidrodinamik.

Pada 1700-an, Jean-Étienne Guettard dan Nicolas Desmarest telah mengembara ke tengah Perancis dan mencatatkan pemerhatian mereka mengenai peta geologi. Guettard telah mencatatkan pengalamannya mengenai gunung berapi.

William Smith (1769-1839) telah melukis peta geologi pertama dan memulakan kajian mengenai proses lapisan batuan dengan mengkaji kandungan fosilnya.

James Hutton yang kadangkala dikenali sebagai ahli geologi moden telah membentangkan kertas laporan pada 1785 bertajuk Theory of the Earth kepada The Royal Society of Edinburgh. Dalam laporan itu, beliau mengemukakan teori bahawa Bumi jauh lebih tua daripada anggapan pada masa tersebut. Hutton berhujah bahawa proses geologi memerlukan masa yang amat panjang: gunung-ganang terhakis, sedimen terkumpul di dasar laut membentuk lapisan batuan baharu, lalu terangkat semula menjadi daratan.

Pengikut James Hutton dikenali sebagai Plutonists kerana mereka berpendapat bahawa kebanyakan batuan terbentuk daripada lava gunung berapi. Pandangan ini bertentangan dengan aliran Neptunists, yang percaya batuan terbentuk hasil endapan di dasar laut.

Pada 1811, Georges Cuvier dan Alexandre Brongniart telah menerbitkan penjelasan mereka mengenai asal usul Bumi yang berasaskan penemuan Cuvier mengenai fosil tulang gajah di Paris. Bagi membuktikannya, mereka mengemukakan prinsip stratisgrafi atau lapisan Bumi.

Sir Charles Lyell menerbitkan karyanya yang terkenal, Principles of Geology, buat kali pertama pada tahun 1830 dan terus menyemaknya sehingga kematiannya pada 1875. Dalam buku itu, beliau mengemukakan doktrin yang digelar uniformitarianism, iaitu idea bahawa proses geologi yang perlahan tetap berlaku secara berterusan hingga ke hari ini. Pandangan ini berlawanan dengan teori catastrophism, yang beranggapan Bumi terbentuk secara tiba-tiba dan kekal tidak berubah selepas itu.

Sepanjang kurun ke-19, perdebatan utama dalam geologi ialah persoalan tentang umur sebenar Bumi. Anggaran yang dikemukakan sangat berbeza di mana ada yang menyatakan hanya sekitar 100,000 tahun, ada pula yang menjangkakan berbilion-bilion tahun.

Menjelang kurun ke-20, satu pencapaian besar dicapai apabila ahli geologi mengemukakan teori tektonik kepingan. Teori ini menjelaskan bahawa kerak Bumi terbahagi kepada plat yang bergerak, dengan dua konsep utama: pelebaran dasar laut dan hanyutan benua.

Teori hanyutan benua di kemukakan oleh Alfred Wegener dan Arthur Holmes pada 1912 tetapi tidak diterima secara meluas sehingga 1960-an apabila teori tektonik keping diperkenalkan.

 

Rencana ini telah dikarang oleh Laupa Junus dan diterbitkan dalam majalah estidotmy edisi Januari 2006.