Nama Abu Raihan Mohamad Ibn Ahmad Al-Biruni mungkin kedengaran asing bagi anda. Namun apabila disebut sahaja Al-Biruni, pasti ramai mengenali beliau sebagai tokoh ilmuwan Islam yang agung.
Al-Biruni ialah seorang cendekiawan dan saintis Islam ternama dalam bidang fizik, metafizik, matematik, geografi dan sejarah.
Beliau dilahirkan pada tahun 973 Masihi. Berita kebijaksanaan Al-Biruni semasa muda telah tersebar luas sehinggakan sultan yang memerintah ketika itu, Sultan Mahmood Ghaznawi, telah membawa Al-Biruni bersamanya untuk menjelajah India.
Peluang ini membolehkan Al-Biruni mengembara di seluruh India selama lebih dari satu dekad. Sepanjang pengembaraan ini, Al-Biruni telah mempelajari subjek seperti falsafah Hindu, Matematik dan Geografi.
Al-Biruni meninggal dunia pada tahun 1048 Masihi ketika berumur 75 tahun, setelah menghabiskan masa lebih daripada 40 tahun untuk berbakti dalam bidang keilmuan.
Al-Biruni telah merakamkan pemerhatian sepanjang penjelajahan beliau di India dalam buku terkenal beliau, Kitab al-Hind. Buku tersebut menerangkan mengenai sejarah dan keadaan sosial benua kecil tersebut dengan lengkap dan bersistematik.
Sekembalinya beliau dari India, Al-Biruni telah menulis buku yang terkenal iaitu Qanun-i Masoodi yang ditujukan khas kepada Sultan Masood. Buku ini membincangkan beberapa teorem astronomi, trigonometri, gerhana, fasa bulan dan pergerakan planet.
Dalam satu lagi buku beliau yang terkenal iaitu Al-Athar Al-Baqia, beliau mengaitkan sejarah purbakala dengan pengetahuan geografi. Dalam buku ini juga, beliau membincangkan mengenai pergerakan bumi dan juga telah menyatakan dengan tepat nilai latitud dan longitud beberapa buah tempat seperti Makkah, Baitulmuqaddis, Isfahan dan Babylon.
Selain itu, beliau juga menyumbang kepada bidang geografi fizikal. Salah satu sumbangan saintifik beliau ialah penentuan ketumpatan beberapa jenis logam dan batu permata.
Al-Biruni turut menghasilkan Kitab-al-Saidana, sebuah buku perubatan yang menggabungkan ilmu perubatan Arab dan India. Buku ini menghimpunkan pengetahuan tentang perubatan tradisional, tumbuhan ubatan dan farmasi yang lengkap dengan nama dalam pelbagai bahasa serta kegunaannya. Buku beliau yang seterusnya, Kitab-al-Jamahir pula membincangkan pelbagai jenis batu permata dan logam, termasuk sifat fizikal, nilai, kaedah pengenalan serta kegunaannya dalam masyarakat dan perdagangan.
Al-Biruni jauh mendahului ramai saintis Barat dalam membincangkan persoalan sama ada Bumi berputar mengelilingi paksi sendiri. Beliau telah merujuk teori dari India tentang putaran Bumi dan menunjukkan bahawa teori tersebut tidak menjejaskan pengiraan astronomi.
Walaupun bukan saintis pertama dalam sejarah yang menjalankan kajian astronomi, Al-Biruni tetap antara yang terawal membuat pemerhatian, menjalankan eksperimen dan menggunakan data astronomi secara sistematik.
Bersama tokoh Islam lain seperti Al-Haitham, Al-Biruni telah mengembangkan kaedah saintifik seperti pemerhatian, pengukuran dan ujian teori yang kemudian dianggap sebahagian daripada asas kepada perkembangan sains moden.
Beliau juga mengetengahkan teori bahawa kelajuan cahaya jauh lebih tinggi berbanding bunyi. Walaupun tidak dapat mengukur kelajuan cahaya secara kuantitatif, beliau membuat kesimpulan bahawa cahaya mendahului bunyi dengan sangat ketara berdasarkan pemerhatian terhadap fenomena semula jadi seperti kilat dan guruh.
Buku beliau yang bertajuk Al-Tafhim-li-Awail Sina merupakan penulisan ringkasan matematik dan astronomi. Buku ini telah menghimpunkan asas ilmu falak, matematik dan geografi dalam bentuk soal jawab yang mudah difahami.
Dengan segala penyelidikan dan penulisannya dalam pelbagai cabang ilmu ini, tidak hairanlah Al-Biruni dinobatkan sebagai saintis islam yang tersohor dan tiada tolok banding sepanjang zaman. Semangat kental, cintakan kebenaran dan pendekatan saintifik beliau yang digabungkan dengan toleransi yang tinggi menjadikan beliau seorang saintis agung.
Rencana ini telah diterbitkan dalam majalah estidotmy edisi Julai 2002.
Gambar muka depan artikel ini telah dipetik daripada laman sesawang The Second Golden Age.
